Αμάσρα, Τουρκία | Τα κέρδη των αφεντικών και η μοίρα των ανθρακωρύχων

Ανθρακωρυχείο Αμάσρα. Όλα έγιναν σε δέκα λεπτά! Παρασκευή 14 Οκτωβρίου. Βάρδια 16:00-24:00. 110 ανθρακωρύχοι σε βάθος 250 έως 350 μέτρα σε διαφορετικές στοές. Τοπική ώρα 17:59. Πρώτη προειδοποίηση για ανησυχητική αύξηση του μεθανίου στις στοές. Ένα λεπτό αργότερα το σύστημα μπαίνει σε συναγερμό. Εντολή για εκκένωση. 18:05 σταματά η παροχή του ηλεκτρικού ρεύματος. Σκοτάδι. Κόκκινα και κίτρινα φώτα αναβοσβήνουν γρήγορα. Τα επίπεδα του μεθανίου ανεβαίνουν απειλητικά. Απελπισμένη μάχη με τον χρόνο. Στις 18:10 μια τρομακτική έκρηξη προλαβαίνει όσους δεν ανέβηκαν σε ασφαλές επίπεδο. Ένα τεράστιο σύννεφο σκόνης πνίγει τις στοές και απλώνεται σιγά-σιγά στην ατμόσφαιρα πάνω από το ορυχείο. Σιωπή. Και ύστερα κραυγές για βοήθεια. Ο ήχος των ασθενοφόρων δεν άργησε να ακουστεί. Μια νέα ανθρώπινη θυσία στον ματωμένο βωμό του κέρδους είχε ολοκληρωθεί. Απολογισμός: 41 νεκροί ανθρακωρύχοι και πολλοί τραυματίες. Όλη η περιοχή που ανήκει στην επαρχία Μπαρτίν στην βόρεια Τουρκία στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας βυθίστηκε στο πένθος.  

Ήταν 9 Νοεμβρίου του 1829 όταν ο Οζούν Μεχμέτ, από το χωριό Κεστανεσί του Ερεγλί, έριξε κομμάτια άνθρακα στο καμίνι ενός μύλου και τα είδε να καίγονται. Ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη και έδειξε τις μαύρες πέτρες στον σουλτάνο Μαχμούτ Β’ παίρνοντας πλούσια ανταμοιβή αλλά δεν πρόλαβε να την χαρεί. Ο τοπικός φεουδάρχης αγάς τον σκότωσε γιατί αγνόησε την εξουσία του. Από τα μέσα του 19ου αιώνα ξεκίνησε η συστηματική εξόρυξη λιθάνθρακα στη λεκάνη απορροής του Ζονγκουλντάκ στην βορειοδυτική ακτή της Μικράς Ασίας στην Μαύρη Θάλασσα. Πρώτοι κατέφθασαν Εβραίοι Σαράφηδες του Γαλατά και Εγγλέζοι μηχανικοί, στα 1865 τα ορυχεία πήγαν στο Υπουργείο Ναυτικών, αργότερα ήρθαν οι ξένες εταιρίες με επικεφαλής την γαλλική Εταιρεία Ηράκλειας και με την νίκη των Κεμαλιστών ανέλαβε το τουρκικό κράτος. Από το 1932 η ιστορία του Οζούν Μεχμέτ έγινε επίσημη εκδοχή για να συμβολίσει τον αγώνα της σύγχρονης Τουρκίας για πρόοδο και ανάπτυξη ενάντια στις δυνάμεις της καθυστέρησης. Κάθε χρόνο στις 8 Νοεμβρίου γίνονται τελετές μνήμης στο μνημείο του. Η εποποιία του άνθρακα στην περιοχή είναι στενά δεμένη με την προϊστορία της σύγχρονης Τουρκίας. Δηλαδή την λεηλασία της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από το ιμπεριαλιστικό κεφάλαιο της Δύσης, τους Νεότουρκους, τις αντιθέσεις των εθνικών κοινοτήτων αλλά και με τα πρώτα σκιρτήματα του σύντομου πολυεθνικού εργατικού κινήματος. Κορυφαία στιγμή η μεγάλη απεργία που ξέσπασε στις 14/9/1908 με την συμμετοχή μουσουλμάνων μηχανοδηγών Ελλήνων σιδηροδρομικών και Κούρδων ανθρακωρύχων και μεταλλουργών. Παραμονές του Πρώτου Παγκόσμιου πολέμου στα ανθρακωρυχεία της λεκάνης δούλευαν δέκα χιλιάδες εργάτες, ένας από τους μεγαλύτερους αριθμούς συγκεντρωμένου εργατικού δυναμικού στην Αυτοκρατορία.

Γκριζού λένε το εκρηκτικό αέριο που δημιουργείται στις στοές των ανθρακωρυχείων όταν το μεθάνιο που βγαίνει από τις φλέβες των κοιτασμάτων αναμιγνύεται με τον αέρα σε ποσοστό πάνω από 5%. Τότε ακόμη και μια υποψία σπινθήρα προκαλεί καταστροφική έκρηξη. Στα χρόνια των Οθωμανών και των ξένων εταιριών, όταν τα ατυχήματα ήταν συχνά, υπήρχαν οι λεγόμενοι εργάτες αυτοκτονίας. Κατέβαιναν πρώτοι στις στοές με φωτισμένες δάδες για να προκαλέσουν μικρές, ελεγχόμενες εκρήξεις στα συγκεντρωμένα αέρια. Αργότερα μπήκαν μηχανισμοί εξαερισμού και συστήματα ανίχνευσης με λυχνίες ασφαλείας. Στα εκατό και παραπάνω χρόνια που μεσολάβησαν οι τεχνικές πρόληψης των ατυχημάτων αναπτύχθηκαν αλλά το κέρδος συνέχισε να έχει προτεραιότητα από την ανθρώπινη ζωή. Για δεκαπέντε ημέρες οι ανθρακωρύχοι στο oρυχείο της Αμάσρα έκαναν παράπονα για τα αυξημένα επίπεδα επικίνδυνων αερίων στις γαλαρίες χωρίς να τους δίνουν σημασία. Από το 2019 μια τεχνική έκθεση της ελεγκτικής υπηρεσίας επισήμανε τους κινδύνους από την αυξημένη έκκληση αερίου στο ορυχείο. Αν και δημόσια επιχείρηση που ανήκει στην Γενική Διεύθυνση Τουρκικών Επιχειρήσεων Σκληρού Άνθρακα, το ορυχείο όπως και οι υπόλοιπες μονάδες στην περιοχή έχουν υιοθετήσει ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια διαχείρισης στα πλαίσια του κύματος ιδιωτικοποιήσεων στην δεκαετία του 1980. Μειώθηκε δραστικά το προσωπικό, επιδεινώθηκαν οι όροι των συμβάσεων εργασίας και έγιναν πιο απαιτητικοί οι ρυθμοί παραγωγής. Από πέντε χιλιάδες εργάτες στο ορυχείο έμειναν 400 με 500! Στα ορυχεία του Ζονγκουλντάκ το 1990 δούλευαν 45 χιλιάδες και τώρα ίσα που φτάνουν τις 8 χιλιάδες. Η εντατικοποίηση και οι περικοπές στις επενδύσεις υποδομής συνδυάστηκαν με την χαλάρωση στα μέτρα ασφαλείας. Περισσότερη παραγωγή με λιγότερους εργάτες ήταν η απαίτηση των καιρών και των αφεντικών. Τα ατυχήματα άρχισαν να πολλαπλασιάζονται. Μόνο το 2021 σημειώθηκαν 208 εργατικά ατυχήματα. Από το 2002, 1989 εργάτες σκοτώθηκαν στα τουρκικά ανθρακωρυχεία. Παράλληλα υπονομεύθηκε με πολλούς τρόπους η συνδικαλιστική οργάνωση των ανθρακωρύχων. Μέσα σε είκοσι χρόνια η συνδικαλιστική πυκνότητα μειώθηκε από 67% το 2003 στο 19% το 2020. Η μεγάλη σφαγή στο ορυχείο της Σόμα στην Μανίσα το 2014 όπου πάνω από 300 εργάτες έχασαν την ζωή τους δεν ήταν η μοναδική ανθρωποθυσία. Θανατηφόρα ατυχήματα είναι συχνά στα τουρκικά ανθρακωρυχεία. Η περιοχή του Ζονγκουλντάκ πρωταγωνιστεί στις εκατόμβες. 7 Μαρτίου 1983 στο Ερεγλί Αρμουτσιούκ 102 νεκροί. 3 Μαρτίου 1992 στο Κοζλού 263 νεκροί. 17 Μαΐου 2010 στο Κιλιμλί 30 νεκροί. 8 Ιανουαρίου 2013 πάλι στο Κοζλού 8 νεκροί. Οι οικογένειες των τελευταίων ακόμη περιμένουν δικαίωση και αποζημιώσεις. Η Τουρκία έχει το χειρότερο ρεκόρ ασφάλειας όσον αφορά τα ατυχήματα και τις εκρήξεις στα ορυχεία στην Ευρώπη και το τρίτο χειρότερο στον κόσμο.

Φτωχοί γεωργοί και κτηνοτρόφοι είναι οι κάτοικοι του Κόναρι, ενός μικρού χωριού κοντά στην Σαμφράμπολη στην επαρχία Καραμπούκ και γι αυτό αρκετοί από παλιά γίνονται ανθρακωρύχοι. Ο 66χρονος Ισμαήλ Γιλντίζ, συνταξιούχος ανθρακωρύχος ήταν τυχερός μιας και γλύτωσε το 1992 από μια έκρηξη στο ίδιο ορυχείο η οποία στοίχισε την ζωή σε 5 συναδέλφους του. Δεν ήταν το ίδιο τυχερός ο γιος του ο Ονέρ. Ο 38χρονος, πατέρας δυο παιδιών αναγκάστηκε να πιάσει εργασία στο ανθρακωρυχείο εξαιτίας της αναδουλειάς που αντιμετώπιζε. Ο Ισμαήλ όταν έμαθε για την έκρηξη έτρεξε γρήγορα. Στο στόμιο του πηγαδιού συνάδελφοι του Ονέρ δεν του άφησαν πολλές ελπίδες. «Αδερφέ Ισμαήλ, ξέρεις! Eίσαι πρώην ανθρακωρύχος!» Τόσο στο σπίτι όσο και στο τζαμί ο Ισμαήλ, με δάκρυα στα μάτια, δεν έφυγε λεπτό πάνω από το τυλιγμένο με την τουρκική σημαία φέρετρο του Ονέρ. Τα συλλυπητήρια που του έδωσαν γεμάτα υποκρισία οι παριστάμενοι βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος και ανώτεροι στρατιωτικοί και κρατικοί υπάλληλοι δεν μπορούσαν να απαλύνουν τον πόνο του. Ούτε φυσικά η προκλητική δήλωση του Ερντογάν η οποία ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων. Ο Τούρκος πρόεδρος μίλησε κυνικά για σχέδια της μοίρας και πως τέτοια ατυχήματα θα υπάρχουν πάντα! Από τα χρόνια του Οζούν Μεχμέτ οι αφέντες στις συμφορές πάντα έδειχναν τον ουρανό στους φτωχούς και καταπιεσμένους για να καταλαγιάσουν την οργή τους.

Πηγές και προτάσεις

ΔΕΙΤΕ ένα φωτογραφικό αφιέρωμα της Γενί Σαφάκ στα μεγάλα “ατυχήματα” στα τουρκικά ανθρακωρυχεία,www.yenisafak.com/foto-galeri/gundem/turkiyede-gecmisten-bugune-maden-kazalari-2070866?page=1 ΔΙΑΒΑΣΤΕ ένα ιστορικό χρονικό για την εξόρυξη του άνθρακα στην Τουρκία, taskomuru.net/tr/tarihce και την διδακτορική διατριβή της Μ.Γ. Γραμματικοπούλου “Το ελληνικό εργατικό κίνημα στη Δυτική Μικρά Ασία, 1876-1914: η περίπτωση των εργαζομένων σε μεταλλεία και σιδηροδρόμους” freader.ekt.gr/eadd/index.php?doc=45799&lang=el#p=1