Ο Κλαούντιο Ολμέδο Μαρκές Καρβαχάλ πέθανε τον Αύγουστο του 2019. Πολλοί συμπατριώτες του τον αποχαιρέτησαν σαν ήρωα. Έζησε από τα 17 χρόνια ανάπηρος, με μια σφαίρα σφηνωμένη δίπλα στην σπονδυλική στήλη. Είχε πυροβοληθεί από μπροστά στο στομάχι, αλλά οι γιατροί δεν διακινδύνεψαν να την βγάλουν από φόβο μήπως προκαλέσουν μεγαλύτερη βλάβη. Ο Κλαούντιο, μαθητής τεχνικής σχολής, ήταν ένας από τους 15 επιζώντες σοβαρά τραυματισμένους της εξέγερσης του 1964 στον Παναμά. Χαράματα της δεύτερης ημέρας των γεγονότων έφυγε κρυφά από το σπίτι και έτρεξε να ενωθεί με τους διαδηλωτές που έδιναν μάχες με τους γκρίνγκος κοντά στην ζώνη του καναλιού ή μπροστά σε κυβερνητικά κτίρια στην πρωτεύουσα. Ψάχνοντας να βρει υλικά για να φτιάξει αυτοσχέδιες βόμβες δέχθηκε τον πυροβολισμό. Χρειάστηκε να νοσηλευτεί για έξι μήνες. Από τότε δεν σταμάτησε να μιλά για την ιστορική σημασία της εξέγερσης της νεολαίας του Παναμά με σκοπό την ανεξαρτησία και την κυριαρχία στην Διώρυγα.
Μία πατρίδα, μία σημαία! Ήταν πρωί της 9 Ιανουαρίου του 1964 όταν μια ομάδα διακοσίων περίπου φοιτητών από το Εθνικό Ινστιτούτο έφτασε στα όρια της κατεχόμενης από τους Αμερικανούς Ζώνης της Διώρυγας. Απαίτησαν να εφαρμοστεί η συμφωνία του 1963 που πρόβλεπε την ανάρτηση και της σημαίας του Παναμά δίπλα στην αμερικάνικη σε μη στρατιωτικούς χώρους. Η συμφωνία είχε υπογραφεί από τους προέδρους των δύο κρατών, Κιάρι και Κένεντι. Ζήτησαν την έπαρση της σημαίας στο δημόσιο γυμνάσιο της Μπαλμπόα, το προάστιο της Πόλης του Παναμά που ήταν τότε η άτυπη πρωτεύουσα της κατεχόμενης Ζώνης. Είχαν προηγηθεί προκλητικές ενέργειες στις οποίες Αμερικανοί είχαν σηκώσει την αστερόεσσα αγνοώντας επιδεικτικά την συμφωνία. Μια αντιπροσωπεία έξι νέων ανέλαβε να την υψώσει. Όταν μπήκαν στο προαύλιο του σχολείου, μια μεγάλη ομάδα νεαρών Αμερικανών κατοίκων της Ζώνης τους εμπόδισαν και με την υποστήριξη της αστυνομίας τους επιτέθηκαν ποδοπατώντας την σημαία που κρατούσαν. Τα γεγονότα έγιναν αμέσως γνωστά. Χιλιάδες οργισμένοι Παναμέζοι βγήκαν στους δρόμους και προσπάθησαν να περικυκλώσουν την Ζώνη. Πάνοπλοι Αμερικανοί στρατιώτες αναπτύχτηκαν και άνοιξαν πυρ με βαριά όπλα ρίχνοντας στο ψαχνό. Η εξέγερση βάστηξε τρεις ημέρες. Όταν κόπασε 21 Παναμέζοι και 3 Αμερικανοί μετρήθηκαν σκοτωμένοι ενώ οι τραυματίες ξεπέρασαν τους 500. Η κυβέρνηση του Παναμά αναγκάστηκε να διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις με τις ΗΠΑ και κατήγγειλε την επίθεση ενώπιον του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών και του ΟΗΕ. Από τότε η 9η Ιανουαρίου ονομάστηκε ημέρα πένθους και είναι η εθνική ημέρα τιμής για τους μάρτυρες της ανεξαρτησίας της χώρας. Ιδιαίτερη τιμή αποδίδεται στον πρώτο νεκρό, τον Ασκάνιο Αροσεμένα, ο οποίος υπήρξε από τους οργανωτές της κινητοποίησης και έπεσε προσπαθώντας να βοηθήσει τραυματισμένους. Γίνονται επίσημες εκδηλώσεις και λαϊκές διαδηλώσεις και προς τιμή των δολοφονημένων έχουν ανεγερθεί μνημεία σε διάφορα σημεία του Παναμά.
Η εξέγερση της 9ης Ιανουαρίου ήταν η κορύφωση μιας σειράς κινητοποιήσεων που ξεκίνησαν από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 επηρεασμένες από τον ισχυρό αντιαποικιακό άνεμο της εποχής και την άνοδο των απελευθερωτικών κινημάτων στην Λατινική Αμερική. Η εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ από τον Νάσερ και η νίκη της Κουβανικής επανάστασης υπήρξαν ισχυρά παραδείγματα. Η «Επιχείρηση Κυριαρχία» το 1958, στην οποία μια ομάδα φοιτητών αιφνιδίασε τους αστυνομικούς της Ζώνης τοποθετώντας 75 σημαίες του Παναμά και η Πατριωτική Πορεία το 1959 ήταν σημαντικές στιγμές του αναπτυσσόμενου κινήματος για εθνική κυριαρχία των Παναμέζων το οποίο είχε και εσωτερική κοινωνική πλευρά. Σε αυτά τα χρόνια υπήρξε άνοδος του λαϊκού κινήματος ενάντια στην εμπορομεσιτική και αγροτική ολιγαρχία της χώρας και αιματηροί αγώνες μαθητών και φοιτητών με ριζοσπαστικά εκπαιδευτικά αιτήματα. Από το 1903 που γεννήθηκε ο Παναμάς και το 1914 που ξεκίνησε να λειτουργεί η Διώρυγα, η χώρα δέθηκε σε κοινή μοίρα με το Κανάλι. Χωρίστηκε στα δύο με μια περιοχή 8 χιλιομέτρων εκατέρωθεν του καναλιού να ελέγχεται από τους Αμερικανούς οι οποίοι είχαν εγκαθιδρύσει ένα αποικιακό καθεστώς. Η ζώνη αυτή των 1432 τετραγωνικών χιλιομέτρων που περιλάμβανε στεριά, θάλασσα και ουρανό θεωρούνταν τμήμα των Ηνωμένων Πολιτειών στο οποίο οι γκρίνγκος είχαν προκλητικά προνόμια, ζούσαν πλούσια ενώ οι Παναμέζοι έπρεπε να έχουν άδεια εισόδου για να μπουν να δουλέψουν χωρίς κανένα δικαίωμα, με χαμηλούς μισθούς, αποκλεισμούς και διακρίσεις. Η εξέγερση λειτούργησε ως καμπή μιας περιόδου κατά την οποία η διεκδίκηση της εθνικής κυριαρχίας στην Διώρυγα ενισχύθηκε και αγκάλιασε το μεγαλύτερο τμήμα της κοινωνίας του Παναμά, μαζί και κομμάτι του στρατού. Παρά την αρχικά αρνητική στάση των Αμερικάνων, τμήματα της διπλωματίας τους, μεταξύ και αυτών και ο Κίσινγκερ κατανόησαν πως δεν θα μπορούσαν να διατηρήσουν μακροπρόθεσμα το υπάρχον αποικιακό καθεστώς δίχως μεγάλο πολιτικό κόστος διεθνώς και τον διαρκή κίνδυνο απώλειας του ελέγχου. Η συμφωνία Τορίχος –Κάρτερ το 1977, η οποία οδήγησε ύστερα από πολλές δυσκολίες και παλινδρομήσεις στην μεταφορά της κυριαρχίας του Καναλιού στον Παναμά το 1999, ακριβώς αυτόν τον ρεαλιστικό συμβιβασμό απηχούσε. Να μεταφέρει την διοίκηση και τα έσοδα της Διώρυγας στον Παναμά και παράλληλα να διασφαλίσει τον έλεγχο της χώρας. Έτσι οι όροι της συνθήκης, ιδιαίτερα αυτός της ουδετερότητας και της συμμετοχής των Αμερικάνων στην διοίκηση της Διώρυγας αλλά και η εισβολή του 1989 για την ανατροπή του στρατηγού Νοριέγκα με το πρόσχημα καταπολέμησης του νάρκο-εμπορίου και την αποκατάσταση της δημοκρατίας! δεν άφηναν πολλές αμφιβολίες. Η Ουάσιγκτον θα παρακολουθούσε στενά την χρήση της Διώρυγας και θα την επιτηρούσε αυστηρά για να μην πέσει αυτή σε ανεπιθύμητα χέρια. Και βέβαια θα επηρέαζε τις εσωτερικές κοινωνικό-πολιτικές εξελίξεις στην χώρα για να μην ξεφύγει από την βόρειο-αμερικάνικη κηδεμονία.
Δεν είχε στεγνώσει το μελάνι από τις υπογραφές του Τορίχος και του Κάρτερ, όταν το αμερικάνικο κογκρέσο ψήφισε τον νόμο 96-70, ο οποίος υπονόμευε ανοικτά την συμφωνία του 1977. Μετρήθηκαν 50 παραβιάσεις της συμφωνίας στην διάρκεια των μεταβατικών χρόνων. Και βέβαια μεσολάβησε η εισβολή τον Δεκέμβρη του 1989, το λουτρό αίματος που ακολούθησε, η σύλληψη του Νοριέγκα και ο «εκλογικός» διορισμός νέου προέδρου για να γίνει σαφές πως οι ΗΠΑ δεν θα έδιναν στους Παναμέζους το κανάλι δίχως όρους και διαρκή απειλή. Σύμφωνα με τον σύμβουλο του Ομάρ Τορίχος, Χούλιο Γιάο, η επέμβαση των ΗΠΑ του 1989, η πρώτη ύστερα από εκείνη στο Βιετνάμ και ένα μήνα μόνο μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, δεν έγινε για τους λόγους που επικαλέστηκε προσχηματικά η προεδρία Μπους. Ήταν μια επιβεβαίωση της αποφασιστικότητας του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού πως θεωρεί ότι είναι ο ιστορικός ιδιοκτήτης της Διώρυγας και μια πολεμική πράξη με πολλούς αποδέκτες. Για τον Γιάο η εισβολή είχε τα ακόλουθα κίνητρα: Να αποτρέψει το επενδυτικό ενδιαφέρον των Γιαπωνέζων για την Διώρυγα, να υπονομεύσει την συμφωνία Τορίχος –Κάρτερ, να εμποδίσει κάθε σκέψη ανάμιξης των Σοβιετικών και των Κουβανών και να στείλει απειλητικές προειδοποιήσεις στους Σαντινίστας της Νικαράγουα και σε άλλους στην Λατινική Αμερική και τέλος να αποκαταστήσει ένα φιλοαμερικάνικο καθεστώς στη χώρα.
Από το 2017 ξεκίνησαν οι επίσημες σχέσεις του Παναμά με την Κίνα. Μέχρι τότε ο Παναμάς ήταν από τις λιγοστές χώρες στον κόσμο που αναγνώριζε την Ταϊβάν ως κυρίαρχο κράτος. Η κίνηση αυτή ήταν σε σημαντικό βαθμό αποτέλεσμα της άκαρπης προσπάθειας της παναμέζικης ολιγαρχίας να προσελκύσει αμερικάνικα κεφάλαια για τον εκσυγχρονισμό του Καναλιού και των υποδομών της χώρας. Από τότε υπογράφτηκαν με κινέζικες εταιρίες συμφωνίες για χρηματοδότηση και κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής, μιας τέταρτης γέφυρας πάνω από την Διώρυγα και εκσυγχρονισμό των λιμανιών. Αν και αρκετές από αυτές τις συμφωνίες έχουν μείνει στα χαρτιά, ο Παναμάς παραχώρησε σε μια εταιρία με έδρα το Χονγκ Κονγκ, την Hutchison Ports, την διαχείριση των λιμανιών στην Μπαλμπόα και στο Κριστομπάλ, που βρίσκονται στις δύο εισόδους της διώρυγας, στην πλευρά του Ατλαντικού και του Ειρηνικού καθώς και την άδεια εγκατάστασης δεκάδων κινέζικων εταιριών στην Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου της Κολόν στην Καραϊβική. Παρά τους δισταγμούς και τις πιέσεις που ασκήθηκαν κατά καιρούς όλες οι κυβερνήσεις τα τελευταία χρόνια κινήθηκαν πάνω-κάτω στην ίδια γραμμή ενίσχυσης των οικονομικών σχέσεων με την Κίνα. Αυτό είναι κάτι που δεν αρέσει καθόλου στην Ουάσιγκτον και ο Τραμπ με την κλασσική τακτική του «νταή» επιδιώκει να την ανακόψει στέλνοντας ταυτόχρονα απειλητικό μήνυμα σε όλες τις κυβερνήσεις της περιοχής. Η κυβέρνηση του Παναμά και ο σημερινός δεξιός πρόεδρος Χοσέ Ραούλ Μουλίνο έσπευσαν να δηλώσουν πως η συνθήκη ουδετερότητας της Διώρυγας δεν έχει παραβιαστεί ούτε βέβαια υπάρχουν Κινέζοι στρατιώτες στην Διώρυγα! όπως ισχυρίστηκε ψευδώς ο νέος Αμερικανός Πρόεδρος. Παράλληλα προχώρησαν σε ορισμένες κινήσεις όχι και τόσο αντιφατικές για την ιστορία και την συμπεριφορά της ολιγαρχίας του Παναμά. Ζήτησαν την παρέμβαση του ΟΗΕ, ο Μουλίνο επιτέθηκε ξανά στον Μαδούρο της Βενεζουέλας με την οποία έχει διακόψει σχέσεις υποστηρίζοντας την φιλοδυτική αντιπολίτευση και κυβερνητικοί ελεγκτές πήγαν στην εταιρία Hutchison Ports που διαχειρίζεται τα δύο τερματικά λιμάνια για να εξετάσουν αν τηρεί τις συμφωνίες! Από την άλλη πλευρά και το επιτελείο Τραμπ προχώρησε σε κινήσεις μετά τις απειλές. Διόρισε για πρεσβευτή στον Παναμά τον Κέβιν Μαρίνο Καμπρέρα, ένα πολιτικό από το Μαϊάμι με στενές σχέσεις με την τοπική ακροδεξιά αμερικάνικο-κουβανική κοινότητα και ανακοίνωσε πως το πρώτο ταξίδι του νέου υπουργού Εξωτερικών θα γίνει στην περιοχή. Είναι κατανοητό πως και ο Παναμάς βρίσκεται ανάμεσα σε μια παγκόσμιας σημασίας ιμπεριαλιστική σύγκρουση και μένει να δούμε σε ποιο βαθμό θα καταφέρει να ελιχθεί δίχως να υποστεί σοβαρές συνέπειες.
«Μας έμειναν οι εορτασμοί και τους έμεινε η περιουσία!» δήλωσε ένας από εκείνους που επιμένουν να συγκεντρώνονται και να διαδηλώνουν κάθε χρόνο προς τιμή των δολοφονημένων νέων στην εξέγερση του 1964. Πράγματι μπορεί η ιδιοκτησία της Διώρυγας να πέρασε στα χέρια του Παναμά, τα κρατικά έσοδα να αυξήθηκαν και οι επιχειρήσεις να πήραν δουλειές αλλά οι ανισότητες στην χώρα παραμένουν κραυγαλέες. Μια πολύ μικρή μερίδα καρπώνεται τον πλούτο και η πλειοψηφία των Παναμέζων ζούνε σε συνθήκες φτώχειας και αποκλεισμών. Τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο στην οποία κυριαρχούν τα αγρό-διατροφικά μονοπώλια. Είναι χαρακτηριστικό πως στην πρωτεύουσα μπορεί κανείς να δει από την μια μεριά σύγχρονους ουρανοξύστες και από την άλλη φτωχογειτονιές στις οποίες δεν υπάρχει ούτε δίκτυο πόσιμου νερού. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές όλων των κυβερνήσεων σε στενή σχέση με τα αμερικανικά μονοπώλια στα τελευταία 30 χρόνια διόγκωσαν τον τριτογενή τομέα των χρηματοπιστωτικών και εμπορικών υπηρεσιών υποβαθμίζοντας δραματικά τον ρόλο της βιοτεχνικής και αγροτικής παραγωγής. Αποτέλεσμα, ο Παναμάς να πληρώνει όλο και πιο πολλά για εισαγωγές και να αυξάνεται το εξωτερικό χρέος του.
«Αμερικάνικο θηρίο, κάτω τα χέρια από το Κανάλι!»* Ένα από τα συνθήματα που ακούστηκαν στις οργισμένες διαδηλώσεις που έγιναν στην χώρα. Συνδικάτα, φοιτητικές ενώσεις και λαϊκές οργανώσεις έχουν ξεκινήσει κινητοποιήσεις προετοιμαζόμενοι για μια ακόμη μάχη στον διαρκή πόλεμο των Παναμέζων με τους Γιάνκηδες για την ανεξαρτησία και την κυριαρχία της χώρας ακολουθώντας την θέληση των εξεγερθέντων του 1964. Η μάχη αυτή όμως δεν θα μπορέσει να φτάσει σε ένα νικηφόρο τέλος αν δεν δεθεί με τον αγώνα για μια ριζική κοινωνική αλλαγή στον Παναμά αλλά και στην ευρύτερη περιοχή. Μόνο τότε θα καταφέρει η χώρα και η Διώρυγα να ξεφύγει πραγματικά από τον ασφυκτικό έλεγχο των Βορειοαμερικάνων ιμπεριαλιστών!
Πηγές και προτάσεις
ΔΙΑΒΑΣΤΕ «Παναμάς: Η κληρονομιά του Ομάρ Τορίχος», εκδόσεις Γνώσεις, 1988
Ένα χρονικό της εξέγερσης του 1964,
panamapoesia.com/9enero.php
Και μια ανάλυση για τις εσωτερικές διαιρέσεις και την γεωπολιτική θέση της χώρας
todoslospuentes.com/2024/06/12/politica-y-geopolitica-en-el-puente-del-mundo-una-conversacion-con-olmedo-beluche/
Στο atheatoskosmosps.blogspot.com τα κείμενα συνήθως είναι εκτενέστερα εκείνων της έντυπης έκδοσης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου