Τσανγκουινόλα, Παναμάς | Το προπύργιο της αντίστασης και οι μνήμες της εξέγερσης

Η τάξη επανήλθε στον Παναμά; Όχι ακριβώς, και όχι για πολύ καιρό. Ο επικεφαλής της Εθνικής Αστυνομίας μπορεί να καυχήθηκε πως … «καταφέραμε να πάρουμε τον έλεγχο της κατάστασης» αλλά παραδέχτηκε την ίδια στιγμή ότι… «η απειλή παραμένει». Χρειάστηκε να εξαπολυθεί στις 13 Ιουνίου η επιχείρηση καταστολής «Ωμέγα», μια μεγάλη και πολυδάπανη κινητοποίηση 2500 αστυνομικών και στρατιωτικών δυνάμεων, υπεύθυνη για πολλούς τραυματίες και δυο νεκρούς, η κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης στην επαρχία Μπόκας ντελ Τόρο, οι εκατοντάδες συλλήψεις συνδικαλιστών και διαδηλωτών και ορισμένοι κυβερνητικοί ελιγμοί δήθεν υπαναχώρησης για να αντιμετωπιστεί προσωρινά η νέα εργατική εξέγερση στην κεντροαμερικάνικη χώρα. Οι πολυήμερες απεργίες των εργατών στις φυτείες μπανάνας, στις κατασκευές, των εκπαιδευτικών, των φοιτητών και των κοινοτήτων των ιθαγενών στην ύπαιθρο καθώς και οι αποκλεισμοί δρόμων σταμάτησαν, αλλά η κοινωνική κατάσταση παραμένει σε αναβρασμό και πολλοί θεωρούν πως ολοκληρώθηκε μόνο ο πρώτος γύρος αναμέτρησης με την κυβέρνηση Μουλίνο και τα αφεντικά της.

Οι πρόσφατες απεργίες και διαμαρτυρίες στον Παναμά που βάστηξαν σχεδόν ένα εξάμηνο ξέσπασαν αφότου ο πρόεδρος Μουλίνο, μέσω της Εθνοσυνέλευσης, ψήφισε τον Νόμο 462, με τον οποίο αυξάνεται η ηλικία συνταξιοδότησης και μεταφέρονται κεφάλαια από το Ταμείο Κοινωνικής Ασφάλισης σε ιδιωτικές τράπεζες και διαχειριστές συνταξιοδοτικών προγραμμάτων. Η ψήφιση του νόμου λειτούργησε ως θρυαλλίδα σε ένα ήδη τεταμένο κοινωνικό-πολιτικό κλίμα, αποτέλεσμα και άλλων κυβερνητικών αποφάσεων που προκάλεσαν λαϊκή δυσαρέσκεια. Μεταξύ αυτών : Το σχέδιο επαναλειτουργίας του ορυχείου χαλκού Cobrepanama στο δάσος Ντονόσο στην Κολόν από την καναδική πολυεθνική First Quantum Minerals, παρά τις αντίθετες δικαστικές αποφάσεις και την διαρκή κινητοποίηση του ντόπιου πληθυσμού, ειδικά των ψαράδων. Ιδιαίτερα όμως λειτούργησαν εμπρηστικά οι παραχωρήσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες για τη Διώρυγα του Παναμά και για την ίδρυση στρατιωτικών βάσεων στην χώρα οι οποίες ανατρέπουν την πολιτική μιας σχετικής ανεξαρτησίας που εγκαινίασε η ιστορική συμφωνία Τορίχος –Κάρτερ το 1977 για την μεταβίβαση της κυριαρχίας της Διώρυγας στον Παναμά. Για την μεγάλη πλειοψηφία των Παναμέζων οι τελευταίες ταπεινωτικές εξελίξεις γύρω από την αμερικανική επιρροή στην Διώρυγα και στην χώρα με την υπογραφή του λεγόμενου Μνημονίου Κατανόησης ενεργοποίησαν ένα ισχυρό αίσθημα οργής. Με το Μνημόνιο, που υπαγόρευσε στην πραγματικότητα ο Αμερικανός Υπουργός Άμυνας Πήτερ Χέγκσεθ που επισκέφτηκε την χώρα τον Απρίλιο, αναγνωρίζεται η «ιστορική σχέση ασφαλείας» με τις ΗΠΑ, επικυρώνεται η αποχώρηση του Παναμά από την κινεζική πρωτοβουλία «Μια ζώνη, ένας δρόμος» και γίνεται αποδεκτή η «προσωρινή»! παρουσία αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων καθώς και η αρχή της «πρώτης και ελεύθερης» δυνατότητας των αμερικανικών πολεμικών πλοίων να διασχίζουν το κανάλι. Από τον Ιούνιο με ορμητήριο την παλιά αμερικάνικη βάση Χάουαρντ, γίνονται συνεχή κοινά στρατιωτικά γυμνάσια με τις ΗΠΑ με ισχυρή παρουσία αμερικανικών δυνάμεων.

Από το 1856 βαστά η συνεχής αντιπαράθεση και αντίσταση των Παναμέζων στις συνεχείς επεμβάσεις και διεκδικήσεις των Γιάνκηδων. Τότε ακόμη, η περιοχή του σημερινού Παναμά ήταν τμήμα της Νέας Γρενάδας και το κανάλι δεν είχε ανοίξει. Από τότε όμως η στενή λωρίδα γης χρησίμευε σαν διαμετακομιστικός σιδηροδρομικός δρόμος προς την δυτική ακτή των ΗΠΑ με αποτέλεσμα να έχει προκαλέσει το ζωηρό ενδιαφέρον των Αμερικάνων, οι οποίοι συμπεριφέρονταν στους ντόπιους σαν αφεντικά. Στις 15 Απριλίου του 1856 ξέσπασε εξέγερση στην πόλη του Παναμά με αφορμή την άρνηση ενός Αμερικανού ταξιδιώτη να πληρώσει ένα πλανόδιο πωλητή φρούτων. Η εξέγερση του καρπουζιού, όπως έμεινε γνωστή στην ιστορία, κόστισε την ζωή σε καμιά δεκαπενταριά Αμερικάνους και δύο ντόπιους και αποτέλεσε την αφορμή για να εμφανιστούν αμερικανικά στρατεύματα στην περιοχή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ανησυχώντας ότι μπορεί να χάσουν την ικανότητά τους να διέρχονται από τον ισθμό του Παναμά, απαίτησαν από την κυβέρνηση της Νέας Γρανάδας όχι μόνο να καταβάλει αποζημιώσεις για τους θανάτους και τις ζημιές σε αμερικανικές επιχειρήσεις, αλλά και να μεταβιβάσει τον σιδηρόδρομο σε αμερικανική ιδιοκτησία και να παραχωρήσει το δικαίωμα να σταθμεύουν μόνιμα στρατιωτικές δυνάμεις για να προστατεύουν τον σιδηρόδρομο και να τον διατηρούν ανοιχτό. Από τότε και ως τα σήμερα, δεν σταμάτησε ο αγώνας των Παναμέζων για ανεξαρτησία ενάντια στον βορειοαμερικάνικο ιμπεριαλισμό που συνεχίζει να προσπαθεί να κρατήσει την χώρα κάτω από την κυριαρχία και τον έλεγχο του. 

Όπως έχει συμβεί και άλλες φορές σε μεγάλες κινητοποιήσεις έτσι και τώρα επικεφαλής των αντικυβερνητικών αντιδράσεων μπήκαν οι εργάτες-καλλιεργητές στην παραγωγή μπανάνας, Ιδιαίτερα οι μπανανέρος της πολυεθνικής Τσικίτα στην Μπόκας ντελ Τόρο, που συσπειρώνονται στο συνδικάτο Sitraibana και οι οποίοι έχουν ανοικτούς λογαριασμούς με την εργοδοσία και τις κυβερνήσεις που επιτρέπουν τις σκληρές εργασιακές συνθήκες εκμετάλλευσης. Οι εργάτες αυτοί είδαν στον νόμο 462 την ευθεία αμφισβήτηση κατακτήσεων δεκαετών σχετικά με την ασφάλιση και τις συντάξεις τους. Κινητοποιήθηκαν μαζικά, κήρυξαν απεργία διαρκείας και κλιμάκωσαν την πίεση με αποκλεισμούς δρόμων. Η αντίδραση της πολυεθνικής η οποία κήρυξε λοκ-άουτ, ανακοίνωσε την διακοπή της δραστηριότητας και προχώρησε σε χιλιάδες απολύσεις έριξε λάδι στην φωτιά. Οι συγκρούσεις με την αστυνομία, οι επιθέσεις σε κυβερνητικά κτίρια και οι επιδρομές σε σούπερ μάρκετ πολλαπλασιάστηκαν, ιδιαίτερα στην Τσανγκουινόλα, την πιο πυκνοκατοικημένη πόλη στην επαρχία Μπόκας ντελ Τόρο. Εκεί στις 19 Ιουνίου διαδηλωτές συγκρούστηκαν με στρατιωτικές δυνάμεις και άνδρες της Εθνικής Υπηρεσίας Συνόρων (SENAFRONT) και κατάφεραν να τους απωθήσουν και να τους περικυκλώσουν. Η Τσανγκουινόλα με την πλειοψηφία των κατοίκων της να είναι εργάτες στις φυτείες μπανάνας έχει μεγάλη ιστορία κοινωνικών αγώνων και υπήρξε προπύργιο της εξέγερσης όπως και το 2010.

Η εργατολαική εξέγερση κορυφώθηκε σε τρεις διαδοχικές φάσεις μιας διαρκούς κοινωνικής αναταραχής. Τον Ιούλιο του 2022 αναπτύχθηκαν αγώνες κατά της αύξησης των τιμών των καυσίμων, των τροφίμων και των φαρμάκων. Σε έναν οικονομικά ενεργό πληθυσμό λίγο πάνω από 2 εκατομμύρια ανθρώπους, το ποσοστό της επίσημης ανεργίας είναι 9,5%, ενώ η άτυπη απασχόληση υπερβαίνει το 49%. Στους νέους (15 έως 29 ετών), η ανεργία υπερβαίνει το 17%, και στις γυναίκες φτάνει το 25% Συνολικά αυτά τα ποσοστά δείχνουν ότι η εργασιακή ανασφάλεια επηρεάζει σχεδόν το 60% της εργατικής τάξης. Στην φτωχή επαρχία Μπόκας ντελ Τόρο οι αριθμοί είναι πολύ πιο απογοητευτικοί. Αντίθετα στην άλλη κοινωνική πλευρά, παρασιτεί και πλουτίζει μια ελάχιστη ελίτ κομπραδόρων και εκπρόσωπων του διαμετακομιστικού εμπορίου και των ακριβών τουριστικών υπηρεσιών. Τον Οκτώβριο με Δεκέμβριο του 2023 υπήρξαν μαζικές κινητοποιήσεις ενάντια στη σύμβαση παραχώρησης δικαιωμάτων εξόρυξης στην εταιρεία First Quantum Minerals. Από τον φετινό Απρίλιο έως τον Ιούνιο ξέσπασαν απεργίες εκπαιδευτικών, εργατών οικοδομών και εργατών μπανάνας καθώς και η κινητοποίηση αγροτικών και ιθαγενικών κοινοτήτων ενάντια στη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος η οποία ενώθηκε γρήγορα με τα κινήματα ενάντια στην επαναλειτουργία του ορυχείου, ενάντια στην κατασκευή φραγμάτων στον ποταμό Ίντιο (o Μουλίνο σχεδιάζει να δημιουργήσει δεξαμενές στον Ρίο Ίντιο μεταξύ των επαρχιών Παναμά, Κολόν και Κοκλέ εκτοπίζοντας χιλιάδες οικογένειες από την περιοχή) και ενάντια στο Μνημόνιο που επιτρέπει την επιστροφή των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων στη χώρα. Σύμφωνα με μια δημοσκόπηση που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «La Estrella de Panamá», ο Μουλίνο έχει την υποστήριξη μοναχά του 3% των Παναμέζων με το 80% να αποδοκιμάζει την πολιτική του. 

Η ιστορία επαναλαμβάνεται και όχι πάντα ως φάρσα. Το 2010 με ορμητήριο την Μπόκας ντελ Τόρο ξέσπασαν διαδηλώσεις κατά του αντεργατικού νόμου Chorizo, ο οποίος υπονόμευε τις κατακτήσεις των συνδικάτων Τότε η κρατική καταστολή είχε ως αποτέλεσμα οκτώ θανάτους και εκατοντάδες τραυματισμούς. Και τότε πρωταγωνίστησαν ως κυβερνητικά και κρατικά στελέχη ο σημερινός πρόεδρος Μουλίνο και ο πρώην αξιωματικός των ειδικών δυνάμεων εκπαιδευμένος σε αμερικανικές σχολές και σημερινός υπουργός Ασφαλείας, Φρανκ Άμπρεγκο. Ο Μουλίνο τότε ήταν υπουργός Ασφαλείας και είχε προλάβει να δώσει τα διαπιστευτήρια του στους βορειοαμερικάνους ιμπεριαλιστές. Υπήρξε υπουργός στην κυβέρνηση Εντάρα, η οποία σχηματίστηκε αμέσως μετά την αμερικανική εισβολή τον Δεκέμβριο του 1989. Με αφορμή το κίνημα και την άγρια καταστολή του 2010 το κείμενο τότε στην στήλη του «Αθέατου Κόσμου» κατέληγε με τον ίδιο τρόπο που θα μπορούσε απλώς να επαναληφθεί και σήμερα : « Το μεγάλο ρήγμα όμως που δημιούργησε η δεκαήμερη μάχη ήδη έχει αλλάξει πολλά στο κοινωνικό κλίμα στην χώρα. Και όλοι βρίσκονται σε ετοιμότητα για τον επόμενο γύρο μιας σύγκρουσης που πολλοί θεωρούν αναπόφευκτη»

Πηγές και προτάσεις

ΔΙΑΒΑΣΤΕ μια συλλογή από άρθρα και ρεπορτάζ για την εξέγερση στο περιοδικό Resumen

www.resumenlatinoamericano.org/category/latinoamerica/panama

Στο atheatoskosmosps.blogspot.com τα κείμενα συνήθως είναι εκτενέστερα εκείνων της έντυπης έκδοσης