Όλοι σχεδόν οι μεξικάνικοι τουριστικοί οδηγοί αλλά και οι τοπικοί όταν αναφέρονται στην Cananea, (Heroica Ciudad de Cananea, όπως είναι το επίσημο όνομα της) συνιστούν μια επίσκεψη στο Μουσείο των Εργατικών Αγώνων. Το παλιό επιβλητικό κτίριο του 1903, στο κέντρο της πόλης, που χρησιμοποιήθηκε εξ’ αρχής σαν φυλακή, μετατράπηκε το 1980 σε μουσείο με πρωτοβουλία της τοπικής κυβέρνησης της Σονόρα και από τότε εκθέτει στο εσωτερικό του τις μνήμες του ηρωικού εργατικού κινήματος της περιοχής αλλά και την ιστορία των ανθρώπων που δούλεψαν στις στοές του μεγάλου ορυχείου, περισσότερο από έναν αιώνα.
Στα χίλια εξακόσια υψόμετρο, πολύ κοντά στα αμερικανό-μεξικάνικα σύνορα της Αριζόνα, η πόλη, με τριάντα περίπου χιλιάδες κατοίκους, έχει συνδεθεί από την ίδρυσή της με το διπλανό μεγάλο ορυχείο χαλκού, ενώ το όνομα της προέρχεται από την γλώσσα των Απάτσι και σημαίνει κρέας των αλόγων. Για πρώτη φορά εγκαταστάθηκαν εδώ Ιησουΐτες μοναχοί το 1760 για να λεηλατήσουν τα παλιά ορυχεία χρυσού και ασημιού για τους Ισπανούς και στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισε να λειτουργεί το ορυχείο χαλκού που παραμένει μέχρι τώρα το μακροβιότερο από τα μεγάλα ανοικτά ορυχεία του κόσμου.
Στα τελευταία χρόνια της δικτατορίας του στρατηγού Πορφύριο Ντιάζ, το 1906, στο ορυχείο ξέσπασε μια άγρια απεργία πέντε χιλιάδων Μεξικάνων εργατών ενάντια στις μισθολογικές διακρίσεις των αφεντικών, που τους πλήρωναν με ελάχιστα πέσος σε αντίθεση με τους λευκούς -Γκρίνγκος- επιστάτες. Η απεργία πνίγηκε στο αίμα από ομάδες Αμερικάνων ρέιντζερς και Μεξικανούς στρατιώτες. Σε μια από τις μεγαλύτερες σφαγές στην ιστορία του πρώιμου εργατικού κινήματος στη χώρα έπεσαν νεκροί είκοσι τρεις απεργοί, δεκάδες τραυματίστηκαν και εκατοντάδες σύρθηκαν στην νεόκτιστη φυλακή της πόλης. Για τη σύγχρονη ιστορία του Μεξικό, η εργατική εξέγερση στην Cananea θεωρείται ο προάγγελος της Μεξικάνικης επανάστασης του 1910. Στα σχολικά βιβλία οι μικροί μαθητές ακόμη διαβάζουν για την μυθική αντίσταση της πόλης, ακόμη και των μικρών παιδιών ενάντια στις δυνάμεις καταστολής.
Από τότε η ιστορία του ορυχείου είναι μια συνεχής ακολουθία εργατικών αγώνων και συγκρούσεων πρώτα με τα αμερικάνικα αφεντικά της Ανακόντα και ύστερα με τους κρατικούς διοικητές όταν αυτό εθνικοποιήθηκε το 1971. Δύο δεκαετίες αργότερα η κυβέρνηση του Σαλίνας στα πλαίσια του κύματος ιδιωτικοποιήσεων έδωσε το ορυχείο στην Γκρούπο Μέχικο, δηλαδή στην οικογένεια των Λαρέας. Από τότε άρχισαν οι μεγάλες μειώσεις στο προσωπικό και ένα νέος κύκλος σκληρών απεργιών όπως αυτές του 1999 και του 2003, που συνήθως τελείωναν με την βίαιη επέμβαση της αστυνομίας.
Όλες αυτές οι μνήμες ζωντάνεψαν τις τελευταίες ημέρες στη χώρα ύστερα από την δικαστική απαγόρευση της μεγάλης πεντάμηνης απεργίας στο ορυχείο που ξεκίνησε στις 30 του Ιούλη του 2007. Χίλιοι τριακόσιοι περίπου εργάτες συμμετείχαν στην απεργία που κόστισε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια στην εταιρία απαιτώντας καλύτερους μισθούς και ασφαλείς συνθήκες εργασίας. Για απάντηση πήραν από την κυβέρνηση Καλντερόν ένα νόμο που επιτρέπει τα αφεντικά να κηρύττουν λοκ-άουτ και να απολύουν τους απεργούς, μια δικαστική απόφαση που έβγαλε στα μέσα του Γενάρη παράνομη την απεργία και μια μεγάλη αστυνομική επιχείρηση που επανέφερε την τάξη στο ορυχείο. Παρά την προσωρινή ήττα οι εργάτες όμως (ακόμη αρκετοί δεν έχουν επιστρέψει στην δουλειά) κατάφεραν να ξεσηκώσουν μια πανεθνική κινητοποίηση αλληλεγγύης και να αναγκάσουν τα συνδικάτα να κηρύξουν απεργία σε όλες τις επιχειρήσεις της εταιρίας σε όλη την χώρα. Με 198 απεργίες από το 2000 και ύστερα στον κλάδο των ορυχείων, σε σχέση με τρεις μόνο σε όλη την δεκαετία του Ενενήντα, όχι άδικα πολλοί μιλάνε για την αναγέννηση του εργατικού κινήματος στις στοές των ορυχείων και για ξαναζωντάνεμα των μορφών που βρίσκονται στο μουσείο στο κέντρο της Cananea.
* Στο διαδίκτυο διακινήθηκε τις τελευταίες ημέρες ένα κείμενο συμπαράστασης στους απεργούς Οι απαιτητικοί αναγνώστες του «Αθέατου Κόσμου» τόσο το κείμενο αλληλεγγύης όσο και περισσότερες πληροφορίες για την εξέλιξη του αγώνα και την αστυνομική καταστολή, μπορούν να βρούνε στην ιστοσελίδα του συνδικάτου των εργατών ορυχείων http://www.sindicatomineroseccion65.com.mx/ στην ισπανική γλώσσα. Η φωτογραφία είναι από την απεργία του 1906.
