Τρέπτσα-Κόσοβο | Η πιο ακριβή λωρίδα γης στα Βαλκάνια!

Μισή ώρα βόρεια της Μιτρόβιτσα, σε μια απότομη πλαγιά που περιτριγυρίζεται από πευκόδασος, βρίσκεται η είσοδος του ορυχείου Stari Trg, παραφθορά στα σερβικά του τοπωνύμιου Παλιά Αγορά ή παλιό μέρος. Επάνω από τις βαριές πράσινες μεταλλικές πόρτες της εισόδου ξεχωρίζει η επιγραφή στα αλβανικά « Καλή τύχη!». Στις 22 Ιανουαρίου, γύρω στις έντεκα το πρωί, όλες οι μηχανές σταμάτησαν όταν ξέσπασε πυρκαγιά στον υποσταθμό ηλεκτρισμού. Εκείνη την ώρα μια βάρδια εκατόν δέκα μεταλλωρύχων βρισκόταν επτακόσια μέτρα κάτω από την επιφάνεια. Ύστερα από έξι ώρες αγωνίας, κατάφεραν να ανέβουν από εναλλακτική διαδρομή δίχως να πάθει κανείς τίποτε. Η τύχη αυτή την φορά ήταν με το μέρος τους, παρά το γεγονός πως οι προδιαγραφές ασφαλείας, όπως και γενικότερα ο παραγωγικός εξοπλισμός του ορυχείου υποβαθμίζεται συνεχώς στις τελευταίες δεκαετίες. Το ορυχείο είναι τμήμα της γιγαντιαίας εταιρίας Τρέπτσα, η οποία στα χρόνια της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας εκμεταλλευόταν ένα δίκτυο ορυχείων και μονάδων επεξεργασίας μεταλλευμάτων στο βόρειο Κόσσοβο αλλά και σε άλλα σημεία της Σερβίας και της Βοσνίας. Το Stari Trg, γνωστό από τα ρωμαϊκά χρόνια ως σημείο εξόρυξης, είναι το μεγαλύτερο ορυχείο με σήραγγες χιλιομέτρων μέσα στο βουνό. Από τη δεκαετία του Τριάντα που ξεκίνησε η συστηματική εκμετάλλευση μέχρι την δεκαετία του Ογδόντα, η Τρέπτσα παρήγαγε τεράστιο πλούτο από την πώληση επεξεργασμένου μολύβδου, ψευδαργύρου, ασημιού, χρυσού, βισμούθιου, κάδμιου και άλλων μετάλλων. Με αυτό τον τρόπο, έφερνε σκληρό συνάλλαγμα στη Γιουγκοσλαβία, υποστήριζε την εγχώρια βιομηχανία και αποτελούσε τον πιο σημαντικό οικονομικό πνεύμονα του Κοσσόβου.

Με την πλειοψηφία των εργατών στις στοές να είναι Αλβανικής καταγωγής και τη διοίκηση να την έχει το Βελιγράδι, ήταν σχεδόν μοιραίο η τύχη της Τρέπτσα να διασταυρωθεί με το κύμα του διαλυτικού εθνικισμού που ξέσπασε στη Γιουγκοσλαβία και αποτέλεσε το προσάναμμα του εμφύλιου πολέμου και της εξωτερικής επέμβασης. Οι αντιφάσεις και τα αδιέξοδα του γιουγκοσλαβικού μοντέλου είχαν αρχίσει να έχουν επιπτώσεις στην παραγωγή και στις επενδύσεις. «Εμείς σκάβουμε και στο Βελιγράδι χτίζουν!» ήταν ένα συνηθισμένο λογοπαίγνιο ανάμεσα στους Αλβανούς. Τον Φλεβάρη του 1989 περισσότεροι από χίλιοι μεταλλωρύχοι ξεκίνησαν απεργία πείνας και κλείστηκαν στις στοές, διαμαρτυρόμενοι για τα μέτρα περιορισμού της αυτονομίας του Κοσσόβου. Τη σκληρή στάση της σέρβικης πλευράς που κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης διαδέχθηκαν αντιδράσεις από την σλοβένικη ηγεσία, οι οποίες κλιμάκωσαν την ενδοαστική εθνικιστική διαίρεση στην ηγεσία της Ένωσης Γιουγκοσλάβων Κομμουνιστών και σήμαναν την έναρξη του γιουγκοσλάβικου δράματος. Μεγάλοι χαμένοι οι λαοί, οι εργαζόμενοι και οι εθνότητες της μεγάλης χώρας που οδηγήθηκαν στην αλληλοσφαγή και την κοινωνική οπισθοδρόμηση. Η περίπτωση των μεταλλωρύχων της Τρέπτσα είναι χαρακτηριστική. Στα χρόνια της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας ξεπερνούσαν τις είκοσι πέντε χιλιάδες αυτοί που δούλευαν. Μετά τη διάλυση, στις μονάδες που ελέγχει η Πρίστινα εργάζονται περίπου χίλιοι πεντακόσιοι και στον σερβικό τομέα γύρω στις τρεις χιλιάδες. Οι συνθήκες εργασίας, οι αμοιβές και τα δικαιώματα δεν συγκρίνονται με αυτά που είχαν κατακτηθεί στα χρόνια της ανάπτυξης της Τρέπτσα. Με μέσο όρο ηλικίας πάνω από πενήντα, οι Κοσσοβάροι μεταλλωρύχοι αναγκάζονται να μπαίνουν στις στοές μέχρι τα εξήντα πέντε για να πάρουν μια πενιχρή σύνταξη, δουλεύουν δίχως συμβάσεις και σύγχρονα μέτρα προστασίας, πληρώνονται με μεγάλη καθυστέρηση, όταν τραυματίζονται βάζουν τα δικά τους αυτοκίνητα για να πάνε στο νοσοκομείο και μετράνε δεκάδες θανάτους από επαγγελματικές ασθένειες. Τον Ιανουάριο κήρυξαν απεργία ακριβώς γι’ αυτά τα προβλήματα. Η μαφία που κυβερνά στην Πρίστινα με παράνομες αποφάσεις επιχειρεί να πάρει τον έλεγχο της εταιρίας με προφανή σκοπό το ξεπούλημά της σε δυτικά μονοπώλια. Για να παραπλανήσει, δίνει το 20% της εταιρίας στους εργαζόμενους. Παράλληλα κατηγορεί τους μεταλλωρύχους ως αντιπαραγωγικούς, που κάνουν συχνά απεργίες εμποδίζοντας την ανάπτυξη της εταιρίας! Στην πρωτοβουλία αυτή αντέδρασε η Σερβία, η οποία διαμαρτυρήθηκε στον ΟΗΕ.

Η τύχη της Τρέπτσα ξαναήρθε στο προσκήνιο ενόψει των αμερικάνικων σχεδίων για διεθνή αναγνώριση του προτεκτοράτου και τακτοποίηση των εκκρεμοτήτων ακόμη και με νέα διαρρύθμιση των σερβο-κοσσοβάρικων συνόρων. Ως το πολυτιμότερο κομμάτι γης στα Βαλκάνια, όπως είχαν γράψει οι Νιου Γιορκ Τάιμς το 1998, τα πλούσια κοιτάσματα που βρίσκονται στο βόρειο Κόσσοβο αποτελούν μήλο της έριδος για Σέρβους και Αλβανούς και διακαή πόθο των δυτικών πολυεθνικών. Για τους Σέρβους, η απώλεια της Τρέπτσα ισοδυναμεί με την ολοκλήρωση του διωγμού τους από το Κόσσοβο και για τους Αλβανούς την ελπίδα για στοιχειώδη οικονομική υπόσταση. Οι στοές των ορυχείων, μήκους περίπου διακοσίων χιλιομέτρων, εκτείνονται κάτω από τα χωριά και τα διαιρεμένα εδάφη των δύο κοινοτήτων. Δύο μάλιστα ορυχεία που κατέχουν οι Σέρβοι, το Μαύρο και ο Λευκός Λόφος, διασχίζουν ακόμη και τα σημερινά σύνορα Σερβίας-Κοσσόβου και οι μεταλλωρύχοι εισέρχονται από τη μια πλευρά και σκάβουν στην απέναντι! Χωρίς τους αντιδραστικούς εθνικισμούς και τους ιμπεριαλιστές που τους χειραγωγούν, οι μεταλλωρύχοι και των δύο πλευρών θα μπορούσαν με βάση τα κοινά συμφέροντά τους να δουλεύουν και να ζουν μαζί. Τώρα πρέπει να αναζητήσουν μοιρασιά, μια εξέλιξη η οποία με μαθηματική ακρίβεια θα φέρει νέες συγκρούσεις και δυστυχία.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ένα άρθρο για τα αμερικάνικα σχέδια στο Κόσσοβο με τον χαρακτηριστικό τίτλο “Πως θα ξανα-ξεκινήσει ο πόλεμος στα Βαλκάνια”: foreignpolicy.com/2018/09/04/how-to-restart-war-in-the-balkans