Χαραμπάτ, Καμπούλ | Ο ήχος της σιωπής ...και η τροφή της ψυχής

Χαραμπάτ στα Νταρί σημαίνει ταβέρνα, ένα τόπος διασκέδασης μερικές φορές κακόφημος. Αλλού αναφέρεται ως ερείπια. Η Χαραμπάτ, μια γειτονιά με στενά σοκάκια στην παλιά πόλη της Καμπούλ, στις ρίζες της ακρόπολης Μπαλά Χισάρ, είναι συνώνυμη με την παραδοσιακή αφγανική μουσική. Αρκετοί την είχαν παρομοιάσει στα χρόνια της ακμής της με ένα μεγάλο υπαίθριο ωδείο. Η ιστορία της ξεκινά την δεκαετία του 1860 όταν ο εμίρης Σερ Αλί Χαν έφερε οικογένειες εκπαιδευμένων μουσικών από την Ινδία. Εγκαταστάθηκαν σε σπίτια που κτίστηκαν γι αυτές στην καρδιά της Καμπούλ, σε ένα δρόμο που πήρε το όνομα Χαραμπάτ. Η επιλογή δεν ήταν τυχαία. Έπρεπε οι μουσικοί να είναι κοντά στην κατοικία των ηγεμόνων, τις ημέρες και τις νύχτες των οποίων διασκέδαζαν. Από τότε στη γειτονιά δεν σταμάτησε η κατασκευή μουσικών οργάνων στα εργαστήρια, τα τραγούδια και οι χοροί στους δρόμους, στους καφενέδες και πίσω από τα καφασωτά παράθυρα των σπιτιών. Στίχοι,μουσικές και τεχνικές περνούσαν από γενιά σε γενιά. Η Χαραμπάτ ήταν το κέντρο της πολιτιστικής ζωής και των γλεντιών της πόλης. Οι γαμήλιες τελετές ήταν συνηθισμένο να γίνονται εκεί. Και όταν ήρθε το ραδιόφωνο στην Καμπούλ, οι φωνές και μουσικές της Χαραμπάτ ταξίδεψαν σε όλη την χώρα, κάνοντας διάσημους πολλούς καλλιτέχνες και έξω από αυτήν. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 και ιδιαίτερα στις δεκαετίες του Εξήντα και του Εβδομήντα, το ράδιο-Καμπούλ, φιλοξένησε μια ολόκληρη γενιά παραδοσιακών και σύγχρονων μουσικών, οι περισσότεροι των οποίων πέρασαν και δούλεψαν στην Χαραμπάτ.

Τάμπλα, Ταμπούρ, Ταρ, Σιτάρ, Ντουτάρ, Ντιλρούμπα, Γκαϊτσάκ, Ζερμπαγκάλι, είναι μερικά από τα έγχορδα, πνευστά και κρουστά μουσικά όργανα της αφγανικής μουσικής. Πρώτο απ’ όλα το Ραμπάμπ, το λιοντάρι των μουσικών οργάνων όπως αποκαλείται και θεωρείται το εθνικό όργανο του Αφγανιστάν. Τα καλύτερα ραμπάμπ, κατασκευάζονται από ξύλο μουριάς, έχουν δύο κοιλότητες και τρεις χορδές που παλιά φτιάχνονταν από έντερα κατσίκας και ντύνονται με δέρματα ή κόκαλα ζώων. Το Αφγανιστάν έχει μια εξαιρετικά πλούσια μουσική ιστορία και παράδοση. Κορυφαίοι εθνο-μουσικολόγοι την έχουν χαρακτηρίσει μουσικό θησαυρό! Η μουσική διαχρονικά έπαιζε σημαντικό ρόλο στις κοινωνικές τελετουργίες : στη γέννηση, στη περιτομή και ιδιαίτερα στους γάμους. Η μουσική του Αφγανιστάν περιέχει αραβικές, περσικές, ινδικές, μογγολικές και κινεζικές επιρροές λόγω της θέσης της χώρας ως προαιώνιο εμπορικό σταυροδρόμι και πέρασμα στις μετακινήσεις των πληθυσμών της Κεντρικής Ασίας. Οι στίχοι είναι συνήθως στα Ντάρι (Περσικά) και στα Παστού. Ιδιαίτερη επίδραση άσκησε η ινδική μουσική. Η συντριπτική πλειοψηφία της καλλιτεχνικής ελίτ στο Αφγανιστάν μέχρι την δεκαετία του 1980 είχε εκπαιδευτεί στην ινδική κλασσική παράδοση. Πολλοί Ουστάδες, δηλαδή τεχνίτες και επαγγελματίες μουσικοί σπούδασαν στην Βόρεια Ινδία, στο Παντζάμπ και αλλού, διατηρούσαν πολιτιστικούς και προσωπικούς δεσμούς και χρησιμοποίησαν τις ινδικές μουσικές μελωδίες και ρυθμούς. Πέρα από τις εθνικές επιρροές στην αφγανική μουσική αποτυπώνεται και η πλούσια θρησκευτική παράδοση. Τόσο των προισλαμικών χρόνων, κυρίως του ζωροαστρισμού, όσο και των διάφορων ρευμάτων και αιρέσεων του μουσουλμανισμού. Εκτός από την μελωδική ανάγνωση του Κορανίου ομάδες Σούφι είχαν τα μουσικά όργανα στο επίκεντρο των θρησκευτικών τελετών τους. Τροφή για την ψυχή θεωρούσαν τη μουσική τα μέλη του σουφιστικού τάγματος Τσίστι που ξεκίνησε στην Χεράτ και εξαπλώθηκε στην Καμπούλ. Αλλά και στην παράδοση των Παστούν η μουσική έχει σημαντικό ρόλο στην κοινωνική ζωή. Η αρχή της άνοιξης η οποία συνδέεται με το ξεκίνημα του νέου έτους, η εξιστόρηση των ηρωικών πράξεων των προγόνων στους συνεχείς πολέμους, η θλίψη και η χαρά, η καθημερινή ζωή και η αγάπη είναι τα συνηθισμένα θέματα της ποίησης και των τραγουδιών τους. Στις δεκαετίες του 1950- 1970 η παστουνική μουσική παράδοση στις πόλεις μπολιάστηκε με δυτικές επιρροές και αναπτύχθηκε προβάλλοντας σύγχρονα, πρωτότυπα, στοιχεία. Κορυφαία μορφή σε αυτήν την αναγέννηση ο θεωρούμενος Αφγανός Πρίσλει, ο Αχμάντ Ζαχίρ, ο πρόωρος θάνατος του οποίου συγκλόνισε την χώρα. «Η μουσική είναι το άρωμα της ζωής, ήταν μέρος του πολιτισμού μας από αμνημονεύτων χρόνων» έλεγε πριν μερικά χρόνια σε δημοσιογράφους ένα γέροντας σε ένα χωριό Παστού στην μεθόριο με το Πακιστάν.

Δυστυχώς πολλά από τα παλιά σπίτια της Χαραμπάτ καταστράφηκαν από τους βομβαρδισμούς την εποχή του εμφύλιου και της αμερικάνικης εισβολής. Στα χρόνια της αμερικάνικης κατοχής πολλοί μουσικοί ξαναγύρισαν και στην Χαραμπάτ ακούστηκαν και πάλι μουσικές και τραγούδια. Σύγχρονες μουσικές σκηνές άρχισαν να αναδύονται από νέους Αφγανούς. Άλλες αναβιώνοντας την παράδοση και άλλες με έντονη την δυτική επιρροή. Η δεύτερη κατάληψη της Καμπούλ από τους Ταλιμπάν, αν και είχε λιγότερη αγριότητα από την πρώτη, είχε σαν συνέπεια να επικρατήσει μια ξαφνική σιωπή στην Χαραμπάτ. Ήδη από την άνοιξη η κυβέρνηση του διαφυγόντα προέδρου Γάνι, είχε επιχειρήσει να απαγορεύσει τα τραγούδια στα σχολεία, σε μια προφανή προσπάθεια κατευνασμού των Ταλιμπάν που έρχονταν. Τότε υπήρξαν μαζικές αντιδράσεις και η απόφαση δεν υλοποιήθηκε. Τώρα, αν και οι ηγέτες των Ταλιμπάν απέφυγαν να βγάλουν απαγόρευση όπως είχαν κάνει παλιότερα, ο φόβος επικράτησε ανάμεσα στους οργανοπαίκτες και τους τραγουδιστές. Άλλοι έφυγαν από την χώρα και άλλοι έκρυψαν τα όργανα και βγήκαν στον δρόμο για να ψάξουν για άλλη δουλειά. Οι τελετές των γάμων ξανάγιναν σιωπηλές. Το Εθνικό Ινστιτούτο Μουσικής το οποίο φιλοξενείτε σε ένα κτίριο κοντά στην Χαραμπάτ έκλεισε, ο διευθυντής του αυτοεξορίστηκε και ένοπλοι Ταλιμπάν φρουρούν τις αίθουσες με τα μουσικά όργανα. Μέχρι τώρα τα έχουν σεβαστεί και δεν προχώρησαν σε καταστροφές. Μια ανήσυχη αναμονή ξεκίνησε. Μπορεί η πλειοψηφία των Αφγανών μπροστά στον κίνδυνο ενός κρύου και πεινασμένου χειμώνα να έχουν αυτές τις ημέρες στραμμένη την προσοχή τους στην επιβίωση, όμως δεν θα αργήσει ο καιρός που θα αναζητήσουν και πάλι την... τροφή της ψυχής. Και τότε θα φανεί τι είναι πιο ισχυρό. Η προαιώνια ανθρώπινη ανάγκη για την μουσική ή μια βίαια θρησκόληπτη φανατική ομάδα η οποία κατάφερε συγκυριακά να καβαλήσει το κύμα των εξελίξεων.

 

 
ΔΙΑΒΑΣΤΕ μια σύντομη παρουσίαση της αφγανικής μουσικής ιστορίας και των περιπετειών της, media.nationalgeographic.org/assets/file/asia_3.pdf

ΕΠΙΣΚΕΦΤΕΙΤΕ διαδικτυακά το Εθνικό Ινστιτούτο Μουσικής του Αφγανιστάν, www.anim-music.org

ΔΕΙΤΕ εικόνες από τη σιωπηλή Χαραμπάτ, apnews.com/article/entertainment-middle-east-music-arts-and-entertainment-afghanistan-a2ac1095df0568387d6cee15eb82a3b5