Ρωσία, Ουκρανία | Ποιο στρατόπεδο να διαλέξουν οι Αντρέι

Μικτές ρωσο-ουκρανικές οικογένειες. Ηλικιωμένα αλλά και νέα ζευγάρια. Κοντινοί και μακρινοί συγγενείς από τις δυο πλευρές των συνόρων. Συμπέθεροι και ξαδέρφια από το παλιό Λένινγκραντ, την Μόσχα, το Χάρκοβο και το Κίεβο. Ακροβάτες σε αλλόκοτη και παράλογη σκηνή. Συνειδήσεις διχασμένες, καρδιές σπασμένες. Όλοι σχεδόν δεν ήθελαν να το πιστέψουν. Θεωρούσαν πως κάτι θα γίνονταν την τελευταία στιγμή και η απειλή του πολέμου θα απομακρύνονταν. Όταν ξεκίνησε η ρώσικη εισβολή επικράτησε σοκ και φόβος για αγαπημένα πρόσωπα. Όσο περνούσε ο καιρός και ο αιματηρός κύκλος της καταστροφής μεγάλωνε, οι περισσότεροι βυθίστηκαν στην σιωπή. Λιγότεροι πήραν θέση με βαριά καρδιά. Όσοι δημοσιογράφοι τους πλησίασαν, άλλοι για να τους αξιοποιήσουν στην αντιμαχόμενη προπαγάνδα και άλλοι για να ρωτήσουν με σεβασμό γι αυτά που βιώνουν, εισέπραξαν τις πιο πολλές φορές την ίδια απάντηση: “Αποφεύγουμε να μιλάμε γι αυτά”! Σε αντίθεση με την Ζόγια μια 25χρονη υπάλληλο σε εταιρία καλλυντικών στην σημερινή Αγία Πετρούπολη, που αρνήθηκε δώσει τα πλήρη στοιχεία της. Από μητέρα Ρωσίδα και πατέρα Ουκρανό, μεγάλωσε κοντά στην Μόσχα αλλά έμαθε ουκρανικά από την γιαγιά της, ακούγοντας τραγούδια και διαβάζοντας ποιήματα. «Αυτή η σύγκρουση είναι όπως όταν η μαμά και ο μπαμπάς σου τσακώνονται. Δεν μπορείς να διαλέξεις έναν από αυτούς γιατί τους αγαπάς και τους δύο», δήλωσε.

Πριν τρία χρόνια σε ένα κοινό άρθρο δυο δημοσιογράφοι της γαλλικής Λιμπερασιόν, από το Κίεβο και την Μόσχα έγραφαν πως δεν θα βρει κανείς εύκολα μια ουκρανική οικογένεια που να μην έχει ένα μακρινό συγγενή στην Ρωσία ή μια ρώσικη οικογένεια δίχως ένα Ουκρανό ξάδερφο. Υπερβολή; Ίσως. Τα αποτελέσματα όμως μιας έρευνας πριν δέκα χρόνια από την ουκρανική εταιρία Research & Branding Group δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Κάθε δεύτερος κάτοικος της Ουκρανίας το 2011 είχε συγγενείς στη Ρωσία. Το 28% των ερωτηθέντων είχε στενούς συγγενείς στη Ρωσία και το 21% μακρινούς με τους οποίους διατηρούσε επαφές. Μόνο ένας στους τρεις είχε δηλώσει πως δεν έχει φίλους και γνωστούς στην Ρωσία. Το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας του Κιέβου υπολόγιζε πως το 43% των Ουκρανών έχουν στενούς συγγενείς στη Ρωσία, ενώ το Levada Center ( ένας αντιπολιτευόμενος φιλοδυτικός οργανισμός στην Ρωσία) διαπίστωνε πως το ένα τρίτο των Ρώσων έχουν συγγενείς ή φίλους στην Ουκρανία. Ακόμη και μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ και τον κρατικό διαχωρισμό οι μικτοί γάμοι μεταξύ Ουκρανών και Ρώσων, παρά την μείωση, δεν έπαψαν να αποτελούν σημαντικό ποσοστό. Μια συγκριτική έρευνα από το τμήμα Δημογραφίας του οικονομικού πανεπιστημίου HSE στην Μόσχα με βάση τα στοιχεία των απογραφών του 2002 και του 2010 στην Ρωσική Ομοσπονδία, είναι αποκαλυπτική. Αν εξαιρεθούν τα ψηλά ποσοστά μικτών ζευγαριών στα τρία κράτη της Βαλτικής που προήλθαν από την ΕΣΣΔ, οι ρωσο-ουκρανικοί γάμοι έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο στους μικτούς γάμους στους λαούς που κατοικούσαν στην ενιαία χώρα. Ακόμη και μετά τον αποχωρισμό του 1991 η μείωση δεν ήταν σημαντική εξαιτίας της αυξημένης μετανάστευσης Ουκρανών στην Ρωσία με σκοπό την εργασία. Το 2014 όμως υπήρξε μια τομή. Το πραξικόπημα στο Κίεβο, οι αποσχίσεις, ο εμφύλιος, η προσάρτηση της Κριμαίας και η κορύφωση του ακραίου εθνικιστικού κύματος επηρεάσανε. Είχαν ξυπνήσει τα φαντάσματα του παρελθόντος! 

Στην επική νουβέλα του, Ταράς Μπούλμπα, ο Νικολάι Γκόγκολ, βάζει στο στόμα του ήρωα του τη φοβερή φράση: « Εγώ σε γέννησα, εγώ θα σε σκοτώσω!». Ο ευαίσθητος Αντρέι, ο δεύτερος γιος του του σκληρού, αγέρωχου Κοζάκου, πέρασε με το στρατόπεδο των Πολωνών της Ντούμπνο, για τα μάτια μιας όμορφης πριγκίπισσας, της κόρης του βοεβόδα του Κόβνο. Είχε συγκινηθεί από την πείνα και τα δεινά των Πολωνών στην διάρκεια της πολιορκίας που μαζί τους υπέφερε και η πανέμορφη γυναίκα που είχε ερωτευτεί στο Κίεβο. Ο Αντρέι πολεμά για λογαριασμό των Πολωνών και ο Ταράς Μπούλμπα αποφασίζει να τον τιμωρήσει για την προδοσία. Τον παρασέρνει στο δάσος και τον σκοτώνει με τα ίδια του τα χέρια. “Ο Αντρέι χλωμός σαν το πανί ήταν. Έβλεπες τα χείλη του ν' αχνοσαλεύουν, να προφέρουν κάποιο όνομα, όμως δεν ήτανε τ' όνομα της πατρίδος ή της μάνας ή των αδελφών - ήταν τ' όνομα της πεντάμoρφης. Ο Ταράς πυροβόλησε. Σαν το στάχυ, που το κόβει το δρεπάνι, σαν το μικρό αρνάκι που νιώθει κάτω απ' την καρδιά του τη θανάσιμη λεπίδα, έσκυψε το κεφάλι του και γκρεμίστηκε στο χόρτο, χωρίς να βγάλει λέξη.” (μετάφραση, Άρη Αλεξάνδρου)

Ο Νικολάι Γκόγκολ και το εμβληματικό έργο του ήρθαν στην επικαιρότητα εξαιτίας της τραγωδίας που εξελίσσεται στις πόλεις, στα χωριά και στις ατελείωτες στέπες της Ουκρανίας. Αρκετοί θυμήθηκαν την διπλή ψυχή του Γκόγκολ. Ορισμένοι προσπαθούν να την ερμηνεύσουν με εργαλείο τους σύγχρονους εθνο-κρατικούς διαχωρισμούς και η σύγχυση μεγαλώνει αντί να ξεδιαλύνει. Σε ποιους ανήκει ο συγγραφέας των Νεκρών Ψυχών που γεννήθηκε στην Πολτάβα, στην καρδιά της Ουκρανίας, έγραψε μνημειώδη έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας στην ρώσικη γλώσσα και εξύμνησε το πολεμικό πνεύμα των Κοζάκων της Ουκρανικής στέπας; Ήταν ο απεσταλμένος του ουκρανικού πολιτισμού στην αυτοκρατορική παν-ρωσική λογοτεχνία όπως το θέλουν οι σημερινοί Ουκρανοί εθνικιστές ή ένας Ρώσος συγγραφέας όπως τον θεωρούν χωρίς δεύτερη συζήτηση οι οπαδοί του μεγαλορώσικου εθνικισμού; Ποιου έθνους πρόγονος είναι ο γέρο -Αταμάνος Ταράς Μπούλμπα που ξεσήκωνε τους Κοζάκους ενάντια στους ξένους κατακτητές για να υπερασπίσει την ρώσικη γη όπως φώναζε την ώρα του μαρτυρίου αποχαιρετώντας τους συντρόφους του; Και οι Αντρέι; Αυτοί που βρίσκονται ανάμεσα, έχουν διπλές ψυχές, διαφορετικές καταγωγές ή απλά δεν συμφωνούν με τρέλα του πολέμου; Ποια πλευρά πρέπει να διαλέξουν οι σύγχρονοι Αντρέι; Να ακολουθήσουν το κάλεσμα της ευγενικής τους καρδιάς ή να διαλέξουν στρατόπεδο σε ένα πόλεμο στον οποίο κυριαρχούν οι εθνικιστικές ιαχές και τα αδελφοκτόνα μηνύματα;

Πηγές και Προτάσεις

ΔΙΑΒΑΣΤΕ το κείμενο του Γ. Σχορετσανίτη για το «Ταράς Μπούλμπα» www.fractalart.gr/taras-mpoylmpa, την σχετική άποψη του βρετανικού Economist www.economist.com/culture/2022/02/05/taras-bulba-and-the-tragedy-of-russia-and-ukraine και το άρθρο της Λιμπερασιόν, www.liberation.fr/planete/2019/07/19/ukraine-des-familles-separees-aux-convictions-irreconciliables_1741026

ΔΕΙΤΕ τις έρευνες της Research & Branding Group, rb.com.ua/blog/rossija-glazami-ukraincev και του Οικονομικού Πανεπιστημίου της Μόσχας iq.hse.ru/news/177665069.html